PES เมื่อธรรมชาติคือผู้ให้ และเราคือผู้ตอบแทน

PES – Payment for Ecosystem Services การจ่ายค่าตอบแทนสำหรับบริการจากธรรมชาติ เป็นแนวทางหนึ่งในการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม โดยอาศัยพลังของธรรมชาติเป็นหัวใจของการฟื้นฟูและสร้างความยั่งยืน

ลองหลับตาแล้วหายใจเข้าลึก ๆ… สูดกลิ่นไอดินอ่อน ๆ หลังฝนพรำ ฟังเสียงนกร้องตามแนวป่า หรือจิบน้ำสะอาดจากก๊อกบ้าน ทั้งหมดนี้คือ “บริการ” ที่ธรรมชาติมอบให้เราอย่างไม่เคยเรียกร้องสิ่งใดตอบแทน

แต่ในวันที่โลกกำลังเผชิญกับวิกฤตสิ่งแวดล้อมอย่างรุนแรง ทั้งป่าไม้ที่หายไป ภาวะโลกร้อน และมลพิษที่กระทบต่อสุขภาพของมนุษย์ แนวคิดหนึ่งที่กำลังได้รับความสนใจมากขึ้นเรื่อย ๆ ก็คือ Payment for Ecosystem Services หรือ การจ่ายค่าตอบแทนสำหรับบริการของระบบนิเวศ ซึ่งถือเป็นหนึ่งใน “ทางออกจากวิกฤต” โดยยึดหลักพึ่งพาธรรมชาติในการแก้ไขปัญหา (Nature-based Solution)

PES คืออะไร?

กลไกทางเศรษฐกิจที่ชัดเจนว่า “ใครได้ประโยชน์จากธรรมชาติ ควรมีส่วนร่วมในการดูแลธรรมชาติ” กล่าวคือ ผู้ที่ใช้ประโยชน์จากสิ่งที่ธรรมชาติมอบให้ เช่น น้ำสะอาด อากาศบริสุทธิ์ หรือทรัพยากรชีวภาพ ควรจ่ายค่าตอบแทนให้กับคนหรือชุมชนที่ทำหน้าที่ดูแลและอนุรักษ์ระบบนิเวศเหล่านั้น

ตัวอย่างเช่น…

บริษัทน้ำดื่มที่ใช้น้ำจากแหล่งน้ำแร่บริสุทธิ์ อาจนำกำไรบางส่วนไปสนับสนุนชุมชนต้นน้ำให้ดูแลป่า ปลูกป่าเพิ่มเติม หรือทำเกษตรอินทรีย์ เพื่อรักษาแหล่งน้ำให้คงอยู่
องค์กรที่ปล่อยคาร์บอน สามารถจ่ายค่าตอบแทนให้กับชุมชนที่ช่วยปลูกป่า ดูดซับคาร์บอน และลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

ตัวอย่างที่จับต้องได้ในประเทศไทย

ประเทศไทยเองก็เริ่มนำแนวคิดนี้มาใช้ในหลายพื้นที่ หนึ่งในตัวอย่างที่น่าชื่นชมคือ ชุมชนบ้านแม่สาน้อย อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งเป็นชุมชนชาวม้งที่ร่วมมือกันฟื้นฟูผืนป่าที่เคยเป็นเขาหัวโล้นกว่า 2,640 ไร่ ตลอดระยะเวลากว่า 30 ปี ความสำเร็จของที่นี่ ไม่ได้หยุดแค่การปลูกต้นไม้ แต่ยัง…

กักเก็บคาร์บอนได้ 19.05 – 24.72 ตัน/ไร่
ฟื้นคืนความหลากหลายทางชีวภาพกว่า 100 ชนิด
เห็นการกลับมาของสัตว์ป่าหลายชนิด

ทั้งหมดนี้เป็นผลจากความร่วมมือของภาครัฐ เอกชน ชุมชน และนักวิชาการ ที่เชื่อว่า “ธรรมชาติที่สมบูรณ์ คือรากฐานของสังคมที่ยั่งยืน”

กลไกนี้สำคัญอย่างไร?

กลไกไม่ใช่เพียงแค่ “เงินตอบแทน” ให้กับชุมชน แต่ยังเป็นแรงจูงใจให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในระดับโครงสร้างทั้งด้านสิ่งแวดล้อม เศรษฐกิจ และสังคม ดังนี้:

สิ่งแวดล้อมดีขึ้น: ลดการตัดไม้ เผาป่า ฟื้นฟูพื้นที่เสื่อมโทรมให้กลับมาเขียวชอุ่มอีกครั้ง
ชุมชนเข้มแข็ง: มีรายได้ที่ยั่งยืน ไม่ต้องพึ่งพาการเกษตรเชิงเดี่ยวหรือสารเคมี
เศรษฐกิจหมุนเวียนเกิดขึ้น: ผู้ใช้ประโยชน์จากธรรมชาติกลายเป็นผู้ลงทุนในการอนุรักษ์ สอดคล้องกับหลัก ESG (Environment, Social, Governance) และเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) เช่น

Climate Action (SDG13)
Life on Land (SDG15)
Decent Work and Economic Growth (SDG8)
Peace, Justice and Strong Institutions (SDG16)

PES ไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของนักอนุรักษ์หรือหน่วยงานรัฐ แต่คือ “โอกาส” ที่ทุกคนจะมีส่วนร่วมในการดูแลโลกใบนี้อย่างยั่งยืน

ในฐานะผู้บริโภค: เราสามารถเลือกซื้อสินค้าที่ใส่ใจสิ่งแวดล้อม
ในฐานะองค์กร: สามารถลงทุนในโครงการฟื้นฟูระบบนิเวศ
ในฐานะประชาชนทั่วไป: สนับสนุนชุมชนที่พิทักษ์ผืนป่าได้ในหลากหลายรูปแบบ

เพราะธรรมชาติให้เรามามากมาย ถึงเวลาที่เราจะ “ให้กลับ”
ด้วยหัวใจที่ขอบคุณ และการกระทำที่ยั่งยืน

เรียนรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับ PES ได้ที่เว็บไซต์โครงการวิจัย: pesthailand.com หรือร่วมสนับสนุนโครงการ “ชุมชนพิทักษ์ป่า Forest Guardians” ที่สามารถนำใบเสร็จไปลดหย่อนภาษีได้ 1 เท่า ผ่านทาง: เทใจ.คอม